TNTV : 60% tera tāpura faufa’a i roto i teie nei fa’anahora’a Ti’amā, e aha te ta’a’ēra’a i roto tera fa’anahora’a Ti’amā ‘e te mau fa’aaura’a CAE tā tātou i ora noa na i terā mau tau ?
Vannina Crolas, fa’aterehau nō te ‘ohipa: »…‘ē, te ta’a’ēra’a rahi roa i roto terā fa’anahora’a, ‘oia ho’i te ti’aturi i ni’a i tō tātou nei nūna’a, ‘eiaha ‘ia fa’ariro-noa-hia ‘ei nūna’a tāparu ‘e te ‘āpe’era’a iāna i ni’a i tāna ‘imira’a ‘ohipa ‘e ti’aturi ato’a i ni’a i te faufa’a e vai ra i ni’a i tō tātou nei fenua : te nātura ‘e te hīro’a tumu ‘o tō tātou nūna’a. Terā te fā mātāmua i niuhia ai terā fa’anahora’a i ni’a i terā mau faufa’a rahi : te ta’ata, te nātura ‘e te hīro’a tumu. Teie nei, te fā a teie mau fa’anahora’a te fa’atupura’a ia te ‘ohipa pāpū ‘e te ‘ohipa tā’oti’a ‘ore…terā te fa’anahora’a tā mātou i tu’u roa i mua ‘e tā mātou e fa’a’ōhie, ‘ia tihepuhia ihoa te ta’ata ‘e ia ‘ana’anatae te mau taiete nō te tihepu mai te mau ta’ata. ‘Ua tāta’i-toru-hia te mau tauturu e noa’a mai i te mau fatu taiete nō te tihepura’a i te mau ta’ata ».
TNTV : Mahana mātāmua nō ‘ātopa terā fa’anahora’a ‘ua ha’amata. 3 ‘āva’e e toe ra i mua ia tāua, ‘ua ha’amata te ta’ata e haere mai e tāpa’o nō tera nā fa’aāura’a?
Vannina Crolas: « ‘Aita ā nō te mea e ha’amata ‘ananahi te parau ihoa ia nō te mau parau tā’oti’a ‘ore…e ha’amata teie mahana mātāmua nō ‘ātopa. Teie nei i roto i terā fa’anahora’a « PIAC » parauhia pa’i nō te « Ti’apa ‘e nō te mau Taia » nō te mau motu ātea ia Tahiti ‘e nō te mau ‘oire ‘e te mau tā’atira’a ‘ua fa’ataehia hō’ē pi’ira’a nō te fa’atae mai te mau ‘ōpuara’a tā rātou e hina’aro ra e fa’atupu i roto i tō rātou mau ‘oire. ‘Ua tae mai 150 ‘ōpuara’a, tā mātou e hi’opo’a i teie nei mahana piti nō te mā’iti te mau ‘ōpuara’a, e ti’a ihoa ia ‘ia fa’a’ohipa ‘e ‘ia fa’ata’ahia te mau ta’ata e fa’atupu teie mau ‘ohipa i roto i te mau ‘oire ».
TNTV: « …’Ua ruru ato’a te mau mero nō te pū ti’arau i teie hepetoma nei i te CESEC, fa’aro’ohia te mau mana’o mai roto mai te mau aupupu fatu ‘ohipa i te nā’ora’a ē « matahiti 2009 rātou te rahira’a o te mau taiete te fa’aitira’a te tihepu te mau rave ‘ohipa, mea au a’e nā rātou e ani i te feiā pātana. Terā fa’anahora’a « Ti’amā » ‘e’ita ‘ōna e ha’afifihia ?
Vannina Crolas: « ‘Aita roa atu, nā mua nehenehe e ha’amāuruuru te mau mero o tā tātou nei pū ti’arau nō teie tumu parau tā rātou i rave maita’i. Tō mātou mana’o te tauturuhia ra nā te mau fatu taiete nō te tihepu te mau ta’ata e ‘ana’anatae ia rātou. I te mea terā te tahi tumu i ‘ore ai rātou e tihepu te ta’ata, mea au a’e nā rātou te mau ta’ata pātana nō te mea e moni rahi tō te ‘ohipa nō te ‘aufaura’a i te hō’ē ta’ata, te ‘aufau ato’a ‘i te fare turu’uta’a nō teie nei ‘ohipa. Teie nei, te vai ā ra te tahi mau fa’aturera’a e tītauhia e taui, tā mātou ia i ‘apo maita’i mai, nō te mea ‘ua fa’atae mai rātou e 22 ‘ōpuara’a tā rātou e hina’aro ra e ‘ia fa’a’ohipahia. Teie nei, ‘e’ita teie tumu parau e mara’a i te hō’ē noa fa’aterehau, e ‘ōpuara’a ‘āmui teie e te fa’aterehau nō te fa’ahotura’a i tō tātou nei fenua, te parau o te tute ‘e te fa’aterehau ato’a i te pae nō te ea, nō te mea nāna e amo ra i tā tātou ‘āfata tōtiare. E rave ‘āmui ia mātou nō te fa’atupura’a i teie mau ‘ōpuara’a tā te CESEC i fa’atae mai. »
TNTV: « …teie nā ‘āva’e haere atu ra i mua ia tāua, nā ‘āva’e e toru hope atu ai te matahiti, ‘e hia fa’aāura’a o tā ‘outou i tāpa’o, ‘e hia tuha’a moni tei fa’anahohia nō tera nā ‘āva’e e toru, ta’ahuri atu ai i te matahiti 2025?
Vannina Crolas: « E ‘toru noa ‘āva’e e toe ra nō teie nei matahiti, ‘ua fa’ata’ahia 600 mirioni nō teie hope’ara’a matahiti. 2300 fa’aāura’a tā’oti’a ‘ore ‘e te mau ha’api’ipi’ira’a. Nō teie matahiti i mua, e 3 miriā ti’ahapa tei fa’ata’ahia nō teie mau fa’anahora’a ‘āpī tae roa paha e 4000 fa’aāura’a tā mātou e ‘ōpua ra. I teie nei, e hi’o mātou nāhea te mau fatu taiete ‘e te mau ta’ata e ‘imi ra i te ‘ohipa, nāfea rātou e ‘apo mai ai terā mau fa’anahora’a ‘āpī ‘e fa’aupu ai i tā rātou mau ‘ōpuara’a. »
